آزمایشات کبد چرب و توضیحاتی پیرامون این بیماری

کبد چرب یک بیماری اغلب بدون علامت و پیشرونده است که تنها زمانی خود را نشان می‌دهد که فرد به صور تصادفی آزمایش انجام بدهد یا در مراحل پیشرفته بیماری باشد. از آنجا که بیشتر افراد علائمی ندارند، تشخیص این شرایط آسان نیست. متخصصین از روش‌های مختلف آزمایش کبد چرب برای تشخیص استفاده می‌کنند که در این مطلب، پس از توضیح مقدماتی درباره کبد و کبد چرب، به آن‌ها پرداخته‌ایم.

کبد چیست و کجاست؟

کبد اندامی در سمت راست، بالای شکم و زیر قفسه سینه است و چندین عملکرد حیاتی دارد:

• متابولیزه کردن بسیاری از مواد شیمیایی مانند ترکیبات موجود در غذا، سموم، داروها، متابولیت‌ها و آمونیاک
• سلول‌های کبدی (هپاتوسیت‌ها) مسئول اصلی تولید بسیاری از پروتئین‌های خون مانند فاکتورهای انعقاد خون و آلبومین هستند. آلبومین برای حفظ هومئوستازی بدن ضروری است.
• ساخت کلسترول و تری‌گلیسیریدها
• تولید و ترشح هورمون گلوکاگون که مسئول تولید گلیکوژن از گلوکز است.
• تولید صفرا که در هضم غذا نقش دارد.
• سم‌زدایی
• ذخیره برخی از ویتامین‌ها مانند ویتامین B۱۲، فولیک اسید، آهن، ویتامین A، ویتامین D، ویتامین K

کبد چرب چیست؟

«کبد چرب» (Fatty Liver Disease) همان‌طور که نام آن نشان می‌دهد، به معنای وجود چربی اضافه در بافت کبد است که التهاب به دنبال دارد. کبد چرب به دو نوع اصلی الکلی و غیر الکلی تقسیم می‌شود. در صورتی که این بیماری به موقع تشخیص داده نشود و درمان آغاز نگردد ممکن است منجر به فیبروز سلول‌های کبدی و از بین رفتن آن‌ها شود. در چنین شرایطی کبد دیگر قادر به انجام وظایف خود نیست و سموم در بدن تجمع پیدا می‌کنند.

علائم کبد چرب چه هستند؟

کبد چرب الکلی (ALD) و کبد چرب غیر الکلی معمولا علامتی ندارند فقط برخی افراد ممکن است دچار خستگی یا درد در ناحیه کبد شوند. اما استئوهپاتیت غیر الکلی یا سیروز کبدی مرحله پیشرفته آسیب کبدی است و نشانه‌های زیر را دارد:

• ورم کردن شکم
• اتساع یا بزرگ شدن رگ‌های خونی زیر پوست
• بزرگ شدن پستان در مردان
• قرمز شدن کف دست
• زرد شدن پوست و سفیدی چشم به دلیل بیماری زردی

علائم نارسایی کبد چه هستند؟

فقط کبد چرب باعث نارسایی کبد نمی‌شود بلکه آسیب‌های فراوانی حتی حوادث فیزیکی نیز با از بین بردن بافت کبد می‌توانند منجر به نارسایی در این اندام شوند. از جمله نشانه‌های نارسایی کبد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• فراموشی
• گیجی
• حرکات غیرقابل کنترل بدن مانند پرش ناگهانی
• نوسانات خلقی
• تحریک پذیری بالا
• کاهش سرعت واکنش بدن
• لرزش بدن
• خواب آلودگی
• سفتی و انقباض عضلات

تشخیص کبد چرب

بسیاری از مبتلایان تنها زمانی متوجه کبد چرب می‌شوند که یا در مراحل پیشرفته با درد و بزرگ شدن کبد و طحال مواجه شوند و یا به صورت تصادفی سونوگرافی انجام بدهند. متخصصان از سابقه پزشکی، معاینه فیزیکی و آزمایش کبد چرب مختلف برای تشخیص بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) و استئو هپاتیت غیر الکلی (NASH) استفاده می‌کنند.

سابقه پز‎شکی

پزشک در خصوص شرایط پزشکی یا مصرف داروهایی که احتمال بروز NAFLD و NASH را بیشتر می‌کنند، بیمار را مورد بررسی قرار می‌دهد، این شرایط عبارتند از:

• اضافه وزن یا چاقی
• مقاومت به انسولین
• سطح بالای تری گلیسیرید
• سطح غیر طبیعی کلسترول خون
• سندرم متابولیک
• دیابت نوع ۲

لایف استایل یا شرایط زندگی نیز تأثیر فراوانی در ابتلا به این بیماری دارند و متخصص حتما در مورد آن‌ها پیگردی می‌کند:

• رژیم غذایی
• میزان فعالیت بدنی
• میزان مصرف کربوهیدرات
• مصرف الکل
• مصرف دخانیات یا مواد مخدر

معاینه فیزیکی

طی معاینه فیزیکی بدن، پزشک معمولاً وزن و قد را بررسی می کند تا شاخص توده بدن را محاسبه کند یا با دستگاه‌های اسکن سه بعدی، میزان چربی بدن را اندازه می‌گیرد. در معاینه فیزیکی علائم ابتلا به کبد چرب بررسی می‌شوند:

• تورم در ناحیه سمت چپ و بالای شکم (محل کبد)
• تورم در ناحیه بالا و سمت راست شکم (محل طحال)
• لکه‌های پوستی تیره روی زانوها، آرنج‌ها
• زردی پوست و سفیدی چشم
• درد در محل کبد و طحال

آزمایش کبد چرب چیست؟

آزمایش عملکرد کبد یا (LFT) چندین آنزیم و پروتئین را اندازه‌گیری می‌کنند و از نتایج آن‌ها برای تشخیص و نظارت بر بیماری، عفونت، آسیب کبدی و سایر مشکلات احتمالی استفاده می‌شود. انواع مختلفی از آزمایش کبد چرب و تست‌ها برای تشخیص کبد چرب، درجه و میزان پیشرفت آن مورد استفاده قرار می‌گیرند که عبارتند از:

• آزمایش خون
• آزمایش ادرار
• تصویربرداری
• بیوپسی یا نمونه‌برداری

آزمایش خون کبد چرب چیست؟

برای بررسی کبد معمولا آزمایش خون را ۸ ساعت پس از آخرین وعده غذایی انجام می‌دهند. چند روز قبل از انجام آزمایش کبد چرب از ورزش‌های سنگین ممانعت گردد و هرگونه داروی مصرفی یا حساسیت دارویی به اطلاع پزشک آزمایشگاه برسد. در آزمایش کبد چرب معمولا سطح آنزیم‌های کبدی ALT، AST و GGT اندازه‌گیری می‌شوند.

بسته به اینکه میزان افزایش این آنزیم‌ها چه مقدار است، احتمال ابتلا به NAFLD یا NASH در درجات مختلف وجود دارد. پزشک ممکن است آزمایش خون اضافی انجام دهد تا بفهمد آیا شرایطی دیگری باعث افزایش این دو آنزیم شده‌اند یا خیر. در صورت بالا بودن مقدار آنزیم‌های کبدی نمی‌توان به قطع گفت که فرد به کبد چرب مبتلا است بلکه حتما باید آزمایش کبد چرب تکمیلی انجام شوند.

آزمایش آلانین آمینوترانسفراز

آنزیم (ALT) یا (SGPT) عمدتا در کبد و مقادیر کمتر آن در قلب و عضلات نیز یافت می‌شود و  بهترین آزمایش برای تشخیص هپاتیت است. علاوه بر هپاتیت، بالا بودن مقدار این آنزیم می‌تواند ناشی از عفونت، سیروز، سرطان کبد یا سایر بیماری‌های کبدی، مصرف برخی از داروها یا حتی انجام فعالیت بدنی شدید باشد. این نوع آزمایش کبد چرب اهمیت زیادی دارد چون معمولا قبل از آسیب شدید به بافت کبد و در ابتدای آغاز کبد چرب، مقدار آن در خون افزایش می‌یابد. کاربرد دیگر این تست، پیشگیری روند بهبود و تأثیر درمان‌ها است.

آزمایش آسپارتات آمینوترانسفراز

(AST) یا (SGOT) آنزیمی است که در کبد و چند اندام دیگر به ویژه قلب و عضلات وجود دارد. علاوه بر مشکلات کبدی در شرایط زیر هم ممکن است مقدار این آنزیم بالا برود:

•  سوختگی
• حمله قلبی
• آسیب عضلانی
• ورزش شدید
• بارداری
• التهاب پانکراس (پانکراتیت)
• تشنج
• جراحی

آزمایش آلکالین فسفاتاز

(ALP) آنزیمی مربوط به مجاری صفراوی است که در صورت مسدود شدن آن‌ها افزایش می‌یابد. همچنین بالا بودن این آنزیم ممکن است به دلیل مشکلات کبدی، کیسه صفرا یا آسیب استخوان باشد. در مواردی نیز میزان ALP به صورت کاذب بالا می‌رود و ناشی از آسیب کبدی نیست مثلا در زنان باردار یا نوجوانانی که در حال رشد هستند.

آزمایش گاما گلوتارات ترانسفراز

(γGT یا GGT) آنزیمی است که عمدتا در کبد یافت می‌شود و نسبت به تغییر وضعیت کبد بسیار حساس است، به ویژه هنگامی که مجاری صفراوی مسدود شده باشند. سیگار کشیدن ممکن است باعث افزایش سطح GGT شود. سطح GGT در میان سیاه پوستان بیشتر است. میزانGGT علاوه بر بیماری‌های کبدی و کبد چرب ممکن است به دلیل مصرف داروهای زیر نیز افزایش یابد:

• کاربامازپین
• سایمتیدین
• ​​فوروزماید
• هپارین
• ایزوترتینوئین
• متوترکسات
• داروهای ضد بارداری خوراکی
• فنوباربیتال
• فنی‌توئین
• اسید والپروئیک

نسبت AST/ALT

در افراد سالم به غیر از چند مورد استثنا، مقدار ALT بالاتر از AST است و به همین دلیل این نسبت مقداری کوچکتر از یک دارد. اما در موارد ابتلا به هپاتیت الکلی، سیروز کبدی یا آسیب عضلانی این نسبت افزایش می‌یابد.

تست های کمکی آزمایش کبد چرب

برای کمک به تشخیص علت اختلال عملکرد کبد، بر اساس نتایج آزمایش کبد چرب اختصاصی، شرح حال و معاینات، ممکن است یک یا چند آزمایش کبد چرب خاص تجویز شوند. گاهی این آزمایشات برای نظارت بر وضعیت بیمار یا اثربخشی درمان کاربرد دارند. اندازه‌گیری فاکتورهای زیر نیز می‌تواند به تشخیص کمک کنند:

• غربالگری بیماری سلیاک
• قند خون ناشتا
• هموگلوبین A1C: قند پایدار ۳ ماهه است.
• چربی‌های خون: مانند کلسترول و تری گلیسیرید. به دلیل عملکرد ناقص کبد متابولیزه نمی‌شوند و در خون افزایش می‌یابند.
• بیلی‌روبین تام: سطح بیلی‌روبین خون با بسیاری از بیماری‌های کبدی و سایر شرایط مانند همولیز که منجر به افزایش تولید بیلی‌روبین می‌شوند، افزایش می‌یابد.
• بیلی روبین مستقیم: میزان بیلی‌روبین کونژوگه کبد را اندازه‌گیری می‌کند که فقط در بیماری کبد بالا می‌رود.
• آلبومین: آلبومین پروتئین اصلی ساخته شده توسط کبد است، اندازه گیری این پروتئین میزان فعالیت کبد را نشان می‌دهد.
• پروتئین کل: آلبومین و سایر پروتئین‌های موجود در خون را اندازه‌گیری می کند از جمله آنتی‌بادی‌های موجود برای مقابله با عفونت‌ها که در کبد ساخته نمی‌شوند اما می‌توانند در کنار سایر انواع آزمایش کبد چرب برای تأیید وجود عفونت و التهاب کبدی استفاده شوند.
• لاکتات دهیدروژناز (LD یا LDH): آنزیمی که در اثر آسیب بافتی آزاد می‌شود و ممکن است در بیماری‌های حاد کبدی افزایش یابد.
• نمونه برداری از کبد: نمونه کوچکی از بافت کبد برای ارزیابی ساختار و سلول‌های کبدی گرفته می‌شود که برای تشخیص طیف وسیعی از بیماری‌های کبدی کاربرد دارد.
• آمونیاک: گاهی در مراحل پیشرفته کبد چرب، سیروز و نارسایی کبدی، آمونیاک افزایش می‌یابد.
• آزمایش هپاتیت ویروسی
• آلفا فتوپروتئین (AFP): ممکن است با سرطان کبد افزایش یابد.
• آزمایش پروترومبین د-گاما-کربوکسی (DCP): پروترومبین د-گاما-کربوکسی شکل غیر طبیعی از پروترومبین، یک عامل لخته کننده تولید شده توسط کبد، است. آزمایش (DCP) یا آزمایش پروتئین ناشی از عدم وجود ویتامین K یا آنتاگونیست II، مقدار DCP را در خون اندازه‌گیری می‌کند که می‌تواند توسط سلول‌های تومور کبدی تولید شود و سطح آن اغلب همراه با نشانگرهای مربوط به تومور مانند آلفا فتوپروتئین (AFP) و AFP-L به مقدار ۳ درصد افزایش می‌یابد. هدف از این آزمایش کبد چرب ارزیابی اثربخشی درمان کارسینوم سلول‌های کبد (HCC)، است.
• زمان تشکیل پروترومبین (PT): برای ارزیابی عملکرد لخته شدن خون انجام می‌شود. کبد آسیب دیده نمی‌تواند به میزان کافی فاکتورهای انعقادی بسازد بنابراین مقدار PT زیاد خواهد شد تا زمان لخته شدن خون را کاهش دهد.
• آزمایش آهن خون: در صورت مشکوک بودن به هموکروماتوز، نوعی اختلال متابولیسمی، انجام می‌شود.
• مس و سرولوپلاسمین: زمانی که بیماری ویلسون، یک اختلال متابولیسم ژنتیکی مس مشکوک باشد.
• آلفا ۱ آنتی تریپسین: برای کمبود آلفا ۱ آنتی تریپسین
• آنتی‌بادی ضد میتوکندریایی (AMA): برای کمک به تشخیص کلانژیت صفراوی اولیه (PBC)
• آزمایش دیگر آنتی‌بادی‌ها: برای کمک به تشخیص هپاتیت خود ایمنی، مانند آنتی‌بادی ضد هسته‌ای (ANA)، آنتی‌بادی ضد عضله صاف (ASMA)، آنتی‌بادی F-actin و آنتی‌بادی میکروزوم‌های کبدی و کلیوی (anti-LKM1)
• سطح استامینوفن: یا سایر آزمایش‌های دارویی در موارد اضطراری یا اوردوز کردن وقتی که به دلیل خودکشی، مصرف بیش از حد دارو، تداخلات دارویی یا مصرف سموم، احتمال نارسایی کبدی وجود دارد.
• شمارش کامل خون (CBC): برای ارزیابی گلبول‌های سفید، گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها

تصویربرداری از کبد

از یک یا چند روش برای بررسی وجود چربی اضافه یا التهاب و بزرگی کبد استفاده می‌شود:

• سونوگرافی
• CT: توموگرافی رایانه‌ای
• MRI: تصویربرداری تشدید مغناطیسی
• MRCP: کلانژیوپانکراتوگرافی تشدید مغناطیسی
• PTC: کلانژیوگرام ترانس کبدی از راه پوست
• ERCP: کلانژیوپانکراتوگرافی آندوسکوپی رتروگراد
• MRE: با ترکیب تصویربرداری MRI با امواج صوتی برای ایجاد یک نقشه بصری (الاستوگرام) استفاده می‌شود که سختی بافت کبد را نشان می‌دهد.
• Transient Elastography: «الاستوگرافی گذرا با کنترل ارتعاش» (VCTE ،Fibro Scan) یا فیبرواسکن، از امواج صوتی با فرکانس پایین و نوع پیشرفته‌ای از سونوگرافی برای اندازه‌گیری سفتی بافت کبد است. با این روش وجود زخم یا فیبروز بافت داخلی کبد را می‌توان بررسی کرد.

CT اسکن و MRI توانایی افتراق NASH از NAFLD را ندارند.

نمونه برداری از کبد چگونه است؟

همه افراد مبتلا به NAFLD نیازی به نمونه برداری از کبد ندارند. اگر در معرض خطر NASH هستید یا آزمایش‌های دیگر نشان می‌دهند که ممکن است دچار عوارض NASH مانند سیروز باشید، شاید بیوپسی کبد قابل توصیه باشد. نمونه برداری از کبد تنها راه تشخیص NASH و بهترین روش آزمایش کبد چرب و تعیین شدت التهاب است.

قبل از انجام نمونه برداری، برای کمک به آرامش یا کنترل درد دارو تجویز می‌شود. این کار به صورت سرپایی و بدون نیاز به بستری انجام می‌شود. جراح ناحیه مورد نظر را بی حس و با استفاده از یک سوزن مخصوص، تکه کوچکی از بافت را از کبد خارج می‌کند. نمونه جهت بررسی‌های پاتولوژی به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. بیوپسی در تشخیص اسکارهای کبد (زخم کبد) نیز کمک کننده خواهد بود.

عوارض نمونه برداری از کبد چه هستند؟

اگرچه بیوپسی برای تشخیص عوارض و نارسایی‌های ناشی از کبد چرب، در بین انواع آزمایش کبد چرب یک استاندارد طلایی محسوب می‌شود اما بیوپسی کبد به دلیل تهاجمی بودن این روش، دارای معایب و عوارضی نیز هست:

• دسترسی محدود به بافت
• هزینه بالا
• درد در ۸۵ درصد موارد
• افت فشار خون که شایع‌ترین عارضه است.
• خونریزی داخل صفاقی تقریباً در ۰/۲ درصد موارد
• نیاز به بستری شدن پس از نمونه‌برداری، بین ۱ تا ۵ درصد موارد
• مرگ و میر تقریباً ۰/۰۱ درصد

به دلیل ترس از این عوارض، بسیاری از بیماران از انجام بیوپسی کبد اجتناب می‌کنند. علاوه بر این، کیفیت نمونه‌برداری از کبد در اثر اشتباهات در جمع‌آوری نمونه و ارزیابی و همچنین عدم قابلیت تکرار، محدود می‌شود.

نمونه برداری از کبد با MRE

در نمونه‌برداری‌های معمول از کبد، از یک سوزن برای استخراج نمونه از بافت کبد استفاده می‌شود. اسکن MRE چندین مزیت نسبت به این روش دارد:

• غیرتهاجمی
• ایمنی بالاتر
• راحتی بیشتر بیمار و جراح
• در افراد چاق کاربرد بهتری دارد.

این روش بر خلاف نمونه‌برداری‌های قدیمی، کل کبد و نه فقط بخشی از بافت کبد را را ارزیابی می‌کند. با MRE می‌توان فیبروز را در مراحل ابتدایی‌تری نسبت به سایر روش‌های تصویربرداری تشخیص داد. این مزیت سبب پیش‌بینی عوارض کبدی از جمله تجمع مایعات در شکم می‌شود. وجود فلز در بدن ممکن است برای این روش خطرساز باشد بنابراین قبل از انجام آن باید وجود هریک از موارد زیر را به تکنسین اطلاع دهید:

• پلاتین
• پروتزهای فلزی
• دریچه قلب مصنوعی
• دفیبریلاتور قلب
• ضربان‌ساز یا پیس‌میکر
• حلزون گوش کاشته شده
• گلوله، ترکش یا هر نوع قطعه فلزی دیگر

آزمایشگاه تخصصی دکتر صادقیان، مفتخر به اخذ ایزو ۹۰۰۱  و ایزو ۱۵۱۸۹  انگلستان، تحت نظر دکتر حامد صادقیان، متخصص پاتولوژی سرجیکال و کلینیکال، بالغ بر هزار مورد از آزمایشات مختلف را در زمینه های پاتولوژی، سیتولوژی و میکروبیولوژی، تحت پوشش قرار می دهد.

آزمایشگاه دکتر صادقیان طرف قرارداد بیمه های پایه و اکثر بیمه های مکمل درمان می باشد.

آدرس: مشهد – بلوارامامت – نبش امامت ۳۴ – ساختمان پزشکان امامت

شماره تماس: ۰۵۱-۳۶۰۱۷۸۵۱ و ۰۵۱-۳۶۰۱۷۸۵۲

منبعHealthlineLab Tests OnlineMayoclinicDE GRUYTER