زخم‌های گوارشی زخم‌هایی باز هستند که در سطح داخل معده یا بخش ابتدایی روده باریک (که به آن دوازدهه هم می‌گویند) ایجاد میشوند؛ به‌عبارت‌دیگر، دو نوع زخم گوارشی داریم: زخم معده و زخم دوازدهه که متداول‌ترین علامت هر دو نوع، درد معده (بالای شکم) است.
شایع‌ترین علل ایجاد زخم‌های گوارشی این دو مورد هستند: عفونت با هلیکوباکتر پیلوری یا مصرف درازمدت داروهای ضدالتهاب غیرکورتونی مانند آسپیرین. قابل ذکر است که استرس و غذاهای پر ادویه، موجب ایجاد زخم گوارشی نمی‌شوند، اما علائم آن را بدتر می‌کنند. با توجه به اینکه در جامعه ما به‌طورکلی به‌جای استفاده از عبارت زخم گوارشی، “زخم معده” مصطلح شده است، در این مقاله از این به بعد به جای زخم گوارشی، از عبارت زخم معده استفاده می‌کنیم.
علت زخم معده، درمان آن را تعیین می‌کند. اگر عفونت با هلیکوباکتر پیلوری وجود دارد، باید درمان برای رفع این عفونت تجویز شود. اگر زخم معده ناشی از مصرف زیاد داروهای ضدالتهاب غیرکورتونی است باید مصرف آنها کم شود یا در صورت امکان به‌طور کامل قطع شوند و با داروی دیگری جایگزین شوند. به‌طورکلی، داروهایی که به ترمیم زخم کمک می‌کنند، بخشی از درمان زخم معده هستند.
بیماری زخم معده چیست ؟
زخم معده بیماری دردناکی است که لذت غذا خوردن را از شما می‌گیرد و وقت و بی‌وقت با دردهای شدید و خفیف آزارتان می‌دهد. پزشکانی که در جستجوی عامل زخم معده بوده‌اند تا مدت‌ها تصور می‌کردند عواملی مثل مصرف غذاهای تند، استرس، سیگار کشیدن و عادت‌های تغذیه‌ای غلط و مصرف بعضی از داروها تنها دلایل زخم معده‌اند تا اینکه در سال ۱۹۸۲ دانشمندان نوعی باکتری را در مخاط معده کشف کردند و متوجه شدند که این باکتری در معده بسیاری از افراد وجود دارد. آنها این باکتری را «هلیکوباکتر پیلوری» نامیدند.ز
علت زخم معده چیست؟
هلیکوباکتر پیلوری نوعی باکتری متحرک و مارپیچ است و امروزه مهم‌ترین علت زخم معده به شمار می‌آید. این باکتری اغلب در دوران کودکی و از طریق آب و غذا وارد بدن می‌شود و می‌تواند سال‌ها در دستگاه گوارش بماند. حدود دو سوم جمعیت جهان این باکتری را در بدن خود دارند بدون این که دچار زخم معده شوند. در بعضی موارد این باکتری به لایه پوششی دستگاه گوارش آسیب می‌زند، قسمت‌های آسیب‌دیده در معرض اسید معده قرار می‌گیرند و به زخم تبدیل میشوند. در شرایطی که این زخم‌ها دیر درمان شوند، خونریزی، عفونت و التهاب در پی خواهند داشت.
نشانه‌های زخم معده
زخم معده همیشه با دردهای شدیدی همراه است. این دردها موقتی‌اند و زمانی که معده خالی باشد شدیدتر میشوند. در نتیجه در بینِ وعده‌های غذایی یا در طول شب بیمار درد را بیشتر احساس می‌کند.
دردها می‌توانند از چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشند. البته زخم معده غیر از درد، علائم دیگری هم دارد. از نشانه‌های زخم‌معده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نفخ
- تهوع
- استفراغ
- کاهش وزن بدون دلیل مشخص
- مدفوع تیره و سیاه‌رنگ
- سرگیجه
- سختی تنفس
- احساس خستگی بی‌دلیل
- رنگ‌پریدگی پوست
- استفراغی که دارای ذرات خونی است.
- دل‌درد شدید
وقتی زخم معده شدید شود می‌تواند باعث خونریزی معده و روده شود. در چنین شرایطی باید به سرعت به پزشک مراجعه کنیم.
تغییر شیوه زندگی و درمان خانگی زخم معده
شک نکنید! اگر علائم زخم معده دارید به پزشک متخصص داخلی گوارش مراجعه کنید. او پس از معاینه و شاید کارهای پاراکلینیکی دیگر ابتدا به تشخیص می‌رسد، سپس درمان مناسب را تجویز می‌نماید. در کنار درمان‌هایی که پزشک معالج تجویز کرده است، رعایت موارد زیر کمک می‌کند درد و علائم زخم معده زودتر بهبود یابد.
- برای درمان زخم معده رژیم غذایی سالم داشته باشیم: در برنامه غذایی خود مقدار زیادی میوه (به‌خصوص میوه‌های دارای ویتامین‌های آ و ث)، سبزی و غلات سبوس‌دار بگنجانیم. اگر غذاهای سرشار از ویتامین نخوریم، ترمیم زخم معده به‌کندی پیش می‌رود.
- خوردنی‌‌های دارای پروبیوتیک بیشتر بخوریم: مانند ماست پروبیوتیک، پنیر کمی مانده و قدیمی، کلم قرمز مانده در سرکه و نوشیدنی کفیر (نوعی نوشیدنی تخمیری حاصل از شیر).
- غذاها و نوشیدنی‌های تشدیدکننده درد معده را حذف کنیم: باید بیشتر دقت کنیم. خوردن بعضی از غذاها ممکن است درد معده را تشدید کند. از خوردن این غذاها بپرهیزیم. این غذاها فهرست ثابتی ندارند و هر فردی باید غذاهایی که دردش را بیشتر می‌کنند خودش پیدا کند.
- به تغییر داروی مسکن فکر کنیم: اگر برای یک درد ساده مدت زیادی است در حال مصرف یک داروی مسکن غیر نسخه‌ای هستیم، حتماً آن را با دکتر داروساز یا پزشک معالج مطرح کنیم. شاید تغییر دادن آن به یک داروی مسکن که روی معده تأثیر ندارد به روند درمان کمک زیادی بکند.
- برای کمک به درمان زخم معده، استرس را کنترل کنیم: فشار روانی، درد زخم معده را بدتر می‌کند. منشأ استرس خود را بیابیم و اگر می‌توانیم از آن دوری کنیم. برخی استرس‌ها قابل‌اجتناب نیستند، اما می‌توانیم کاری کنیم که استرس کمتری به ما وارد شود یا تأثیر آن روی سلامت ما کمتر شود. انجام مرتب یک ورزش سبک مانند پیاده‌روی، نوشتن احساسات به‌طور کامل در یک دفتر خاطرات کاغذی یا دیجیتال و گذراندن وقت با دوستان خوب از بهترین راه‌ها برای کاهش تأثیر استرس محسوب میشوند.
- از دود دخانیات دور باشیم: استعمال انواع دخانیات، حفاظت لایه داخلی معده را ضعیف می‌کند و بدین ترتیب، فرد، مستعد ابتلا به زخم معده می‌شود. استعمال دخانیات میزان تولید اسید معده را هم زیاد می‌کند.
- از نوشیدنی‌های الکلی بپرهیزیم: مصرف بیش‌ازحد نوشیدنی‌های الکلی باعث آسیب به لایه داخلی معده و روده می‌شود و تداوم آن می‌تواند به التهاب و خونریزی بیانجامد.
- به‌اندازه کافی بخوابیم: خواب خوب بزرگ‌ترین کمک به دستگاه ایمنی بدن و راهی مؤثر برای کاهش تأثیر استرس به شمار می‌آید.
آشنایی با انواع داروی زخم معده
وقتی پزشک معالج در مورد تشخیص زخم معده مطمئن شد، بر اساس اینکه علت زخم معده چه بوده است برای ما درمان زخم معده را تجویز می‌کند. درمان زخم معده ممکن است شامل برخی از موارد زیر باشد:
- آنتی‌بیوتیک‌ها برای از بین بردن هلیکوباکتر پیلوری: اگر آزمایش‌ها نشان دهد که در معده، عفونت با هلیکوباکتر پیلوری وجود دارد، پزشک معالج مجموعه‌ای از چند آنتی‌بیوتیک را تجویز می‌کند. پزشک معالج بر اساس محل زندگی و وضعیت مقاومت هلیکوباکتر پیلوری نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها، آنتی‌بیوتیک مناسب را تجویز می‌کند. دوره مصرف این آنتی‌بیوتیک‌ها دو هفته است. علاوه بر آنتی‌بیوتیک‌ها، پزشک داروهای دیگر هم تجویز خواهد کرد.
- داروهای متوقف کننده تولید اسید و تسهیل‌کننده ترمیم زخم: داروهای مهارکننده پمپ پروتون با متوقف کردن کارکرد بخشی از سلول‌های معده، باعث میشوند تولید اسید معده بسیار کم شود. برخی از این داروها نسخه‌ای و فقط با تجویز پزشک قابل تهیه هستند و بعضی از آنها غیر نسخه‌ای محسوب میشوند و با مشورت با دکتر داروساز می‌توانیم آنها را تهیه کنیم.
- داروهایی برای کاهش تولید اسید معده: داروهایی که به مهارکننده هیستامین (H2) معروف هستند، میزان اسیدی که از سلول‌های معده تولید می‌شود را کم می‌کنند. کم شدن اسید، درد زخم معده را کم و ترمیم زخم معده را تسهیل می‌نماید.
- داروهای ضد اسید: پزشک معالج ممکن است داروی ضد اسید (یا همان آنتی‌اسید) تجویز کند. این داروها با خنثی کردن اسید تولیدشده در معده، به‌سرعت باعث کاهش درد میشوند، اما روی ترمیم زخم معده تأثیری ندارند.
- داروهای محافظ لایه داخلی معده و روده باریک: پزشک معالج ممکن است برای برخی از بیماران، داروهای محافظ سلول‌های معده تجویز نماید. این داروها از لایه داخلی معده و روده در برابر تأثیر مخرب اسید محافظت می‌نمایند.
روش‌های تشخیص زخم معده
زمانی که معده درد داشته باشیم، پزشک در طول معاینه علائم زخم معده را مورد بررسی قرار می‌دهد و درباره سوابق پزشکی و داروهای مصرفی پرس‌و‌جو می‌کند.
در صورت داشتن نشانه‌های زخم معده باید آزمایش‌هایی انجام دهیم تا پزشک‌مان درباره وجود هلیکوباکتر پیلوری مطمئن شود.
اگر آزمایش‌ها حضور این باکتری را در معده تأیید کنند، پزشک درباره‌ی نوع داروی مصرفی و درمان زخم معده تصمیم‌گیری خواهد کرد. همین‌طور پزشک معالج ممکن است از اندوسکوپی برای تشخیص استفاده کند.
درمان زخم معده چگونه است؟
اگر زخم معده درست و به موقع درمان نشود ممکن است به سرطان معده منجر شود.
به‌همین دلیل با دیدن نشانه‌ها باید فوراً به پزشک مراجعه کنیم تا داروی مناسب را برای درمان زخم معده تجویز کند. بهتر است در طول درمانِ زخم معده از غذاهایی که اسید معده را افزایش می‌دهند مانند ترشیجات حاوی سرکه پرهیز کنیم و خودسرانه از داروهای ضد‌التهابی استفاده نکنیم؛ چون بعضی از همین داروها می‌توانند به مخاط معده آسیب بزنند.
مهم‌تر از همه با ارتقای سطح بهداشت و دسترسی به آب سالم، می‌توانیم شاهد کاهش آلودگی به میکروب هلیکوباکتر پیلوری باشیم.
پیگیری درمان زخم معده به چه شکل است؟
درمان زخم معده به‌طورمعمول در ترمیم زخم موفق عمل می‌کند. اما اگر علائم شدید هستند یا با وجود به کار بستن درمان هنوز علائم بهبود نیافته‌اند، ممکن است بیماری‌های دیگری مطرح باشند و بهتر است دوباره به پزشک معالج مراجعه کنیم. گاهی حتی ممکن است پزشک برای بار دوم انجام آزمایش و آندوسکوپی معده را درخواست کند یا انجام دهد. اگر علائم بیماری خوب شده است، برخی از پزشکان دوباره از آندوسکوپی استفاده می‌کنند تا از ترمیم زخم معده مطمئن شوند. یادمان باشد زخم معده بیماری بسیار عودکننده‌ای است و در صورت تکرار علائم باید به پزشک مراجعه کنیم. پزشک پس از بررسی مجدد، یا همان درمان را تجدید می‌نماید یا بر اساس تغییرات موجود درمان تازه‌ای را تجویز می‌کند.
عوامل شکست درمان زخم معده چه هستند؟
گاهی زخم‌های معده با وجود درمان، ترمیم نمی‌شوند یا به‌اصطلاح، زخم مقاوم به درمان هستند. علل زیر ممکن است باعث مقاومت به درمان شوند:
- مصرف نکردن داروها طبق دستور پزشک
- مقاومت برخی از گونه‌های هلیکوباکتر پیلوری نسبت به برخی آنتی‌بیوتیک‌ها
- ادامه استعمال دخانیات
- ادامه مصرف داروهای ضدالتهاب غیرکورتونی
- تولید بسیار زیاد اسید معده به دلیل سایر بیماری‌ها
- عفونت معده با میکروبی غیر از هلیکوباکتر پیلوری
- سرطان معده
- سایر بیماری‌هایی که موجب ایجاد ضایعات زخم‌مانند در معده یا روده میشوند، مانند بیماری کرون
به طور مشخص، برای درمان زخم معده مقاوم لازم است عاملی که از ترمیم زخم جلوگیری می‌کند، برطرف شود.
می‌دانیم اگر زخم معده درمان نشود باعث بروز عوارضی مانند خونریزی یا حتی سوراخ شدن معده می‌شود که عمل جراحی را ضروری می‌سازد.
چرا تغذیه در بهبود زخم معده مهم است؟
شکی نیست که رعایت نکات مهم تغذیه و داشتن یک برنامه غذایی متعادل و سالم در افزایش سطح سلامتی بدن و پیشگیری و درمان تقریبا همه بیماری‌ها نقشی اساسی ایفا می‌کند. در مورد زخم معده هم این امر صدق می‌کند و پیروی از برنامه غذایی متوازن با مزایای زیر در پیشگیری و درمان زخم معده تاثیر بسیاری دارد:
- بهبود حفاظت از مخاط معده و دستگاه گوارشی
- تسریع ترمیم ضایعات معده
- تسهیل هضم غذا
- تسکین درد
زخم معده یک بیماری مزمن است که به طور متناوب بهبود می‌یابد و دوباره عود می‌کند. بنابراین، تغییر عادات غذایی در درازمدت و دقت در مصرف غذای مناسب برای برآورده کردن نیاز بدن به مواد ضروری در طولانی‌مدت بسیار اهمیت دارد.
کدام مواد ضروری در ترمیم زخم معده اهمیت دارند؟
برخی مواد برای ترمیم هر نوع زخم در بدن مانند زخم معده باید در سطح ایده‌آل در خون و در بافت وجود داشته باشند که «پروتئین» مهم‌ترین آنهاست. برخی از سایر مواد لازم عبارتند از:
- روی (زینک): برای بهبود فعالیت سیستم ایمنی و به عنوان یک آنتی‌اکسیدان
- سلنیوم: برای تسریع التیام ضایعه
- ویتامین آ: در مقادیر کم برای ترمیم بهتر (هویج از منابع خوب ویتامین آ به شمار می‌آید.)
برنامه غذایی فرد از جهت ترکیب کلی کربوهیدرات، پروتیین و چربی، با رژیم غذایی عادی افراد تفاوتی ندارد، اما تامین مواد بالا باید با مشورت با کارشناس تغذیه یا مصرف متعادل مکمل غذایی در اولویت قرار گیرد.
نقش فیبر غذایی در بهبود زخم معده
فیبر غذایی بخشی از غذاهای گیاهی است که دستگاه گوارش توانایی هضم آن را ندارد. خصوصیات فیزیکی و شیمیایی فیبر به گونه‌ای است که آثار متفاوتی در بدن ما به وجود می‌آورد.
فیبر محلول در سیب، گلابی و جو دوسر به وفور وجود دارد و به عنوان نمونه، غلظت محتویات روده را افزایش می‌دهد.
فیبر غیرمحلول به‌خصوص در غلات دارای سبوس زیاد است و باعث افزایش حجم مدفوع، افزایش سرعت گذشتن محتویات از روده بزرگ و سهولت دفع مدفوع می‌شود.
فیبرها نقش مهمی در تنظیم کارکرد دستگاه گوارش دارند و به همین دلیل برای سلامتی همه ما (افراد سالم و مبتلایان به زخم معده) از اهمیت بالایی برخوردارند.
مصرف بیشتر فیبر غذایی باعث کاهش علائم زخم معده مانند نفخ، ناراحتی و درد در معده می‌شود و در مطالعات مختلف، تاثیرات مفید آن به اثبات رسیده است.
نقش پروبیوتیک‌ها در بهبود زخم معده
پروبیوتیک‌ها گروهی از موجودات زنده میکروسکوپی (میکروب‌های مفید) هستند که با ایجاد تعادل بین جمعیت‌های میکروبی دستگاه گوارش، مزایای گوناگونی برای سلامتی ما به ارمغان می‌آورند.
شواهد علمی نشان می‌دهند افزودن برخی پروبیوتیک‌ها به برنامه غذایی، باعث کاهش تعداد هلیکوباکتر پیلوری در معده و تاثیر بهتر آنتی‌بیوتیک‌ها در نابودی هلیکوباکترپیلوری می‌شود و به کاهش علائم زخم معده کمک می‌کند.
در مطالعات انجام شده ماست محتوی پروبیوتیک با نتایج خوبی در بهبود زخم معده همراه بوده است.
آزمایشگاه تخصصی دکتر صادقیان، مفتخر به اخذ ایزو ۹۰۰۱ و ایزو ۱۵۱۸۹ انگلستان، تحت نظر دکتر حامد صادقیان، متخصص پاتولوژی سرجیکال و کلینیکال، بالغ بر هزار مورد از آزمایشات مختلف را در زمینه های پاتولوژی، سیتولوژی و میکروبیولوژی، تحت پوشش قرار می دهد.
آزمایشگاه دکتر صادقیان طرف قرارداد بیمه های پایه و اکثر بیمه های مکمل درمان می باشد.
آدرس: مشهد – بلوارامامت – نبش امامت ۳۴ – ساختمان پزشکان امامت
شماره تماس: ۰۵۱-۳۶۰۱۷۸۵۱ و ۰۵۱-۳۶۰۱۷۸۵۲
